Pan Jezus był Judejczykiem, inni mówią Żydem. Według słownika rabina Kleina, hebrajskie słowo oznaczające Żyda, Judejczyka lub żydowskiego hebrajskiego: יְהוּדִי, co w języku hebrajskim oznacza „yehudi”. oznacza „członka pokolenia Judy”, później także „członka Królestwa Judy”. Kiedy po podboju Królestwa Izraela przez Asyryjczyków w 722 r. p.n.e. przetrwało jedynie Królestwo Judy, yehudi יֽהוּדִי zaczęło oznaczać „Żyd”. Co w takim razie z pozostałymi plemionami Izraela? Czy Izraelita to narodowość, a Żyd to wyznawca judaizmu? Wiele niewiedzy i powstałych mitów sprawia, że do dzisiaj kultura chrześcijańska ściera się z wpływami judeo - pogańskimi. Warto jednak pamiętać, że Pan Jezus jest z plemienia Judy pochodzącym z Judei (kraina geograficzna)  oraz jest obiecanym Mesjaszem. Zamysłem Chrystusa w modlitwie Ojcze nasz, który uczył swoich uczniów  "Przyjdź Królestwo Twoje" nie było stworzenie kolejnego superpaństwa. Jego Królestwo nie jest z tego świata. Jak wynika z historii Żydów czy raczej wyznawców judaizmu pomimo ucisków nadal żyli na terenach swoich ojców lub w ich pobliżu, asymilowali się z pobliskimi mieszkańcami.  Zapoznanie się z krótkim zarysem ich historii pozwoli uwolnić się od uprzedzeń oraz fałszywych wyobrażeń, antysemityzmu. Pamiętajmy, że judaizm to wyszukany sposób myślenia i logiki podziwiany w ówczesnym świecie, niekoniecznie oparty na hermetycznej nauce biblijnej. Jest oparty na znanych myślicielach - ich ośrodkach naukowych, które z powodzeniem rozwijały się nawet pomimo tumultu ze strony wrogów. Rabiniczna uczoność i ich koncepcje zostały w znakomitej mierze zapożyczone przez zachodnich myślicieli i Ojców Kościoła.

****

ROZPROSZENIE IZRAELA

Cesarz Wespezjan ogłosił Judeę swoją własnością prywatną i nakazał rzymskim urzędnikom rozsprzedać ją małymi działkami.
    Dla zdobycia ostatnich żydowskich twierdz w Judei, Wespezjan wysłał prokuratora Bassusa. W okresie od 11 września 70 r. do 1 kwietnia 73 r. upadły żydowskie twierdze Herodion (poddała się bez walki) i Machaeus (poddała się po kilkudniowym oblężeniu). W Machaeus Rzymianie wymordowali 1700 mężczyzn, a wszystkie kobiety i dzieci sprzedali w niewolę. Uciekających ocalałych z pogromu Zelotów, otoczyli i zabili nad Jordanem.
    Na wiosnę 73 r. Rzymianie prowadzili oblężenie i zdobyli twierdzy Masadę. Upadek żydowskiej twierdzy Masady tak jest opisany przez historyków: "Eleazar tej nocy przedstawił ludowi, by najpierw swoje żony i dzieci, a następnie samych siebie zabili. Następnego dnia Rzymianie znaleźli 960 trupów z wyjątkiem dwóch kobiet i pięciorga dzieci, ukrytych w pieczarach".

Cesarz Wespezjan obarczył całą ludność żydowską na terytorium Cesarstwa odpowiedzialnością za powstanie w Judei. Nałożono przymusowy podatek, który był zbierany od Żydów na rzecz kapitolińskiego Jowisza. Był to pierwszy podatek żydowski, zwany "fiskiem żydowskim".

Wespezjan nagrodził swoich żydowskich pomocników, którzy sprzyjali mu podczas walk z powstańcami w Judei. Agryppa otrzymał tytuł pretora i powiększył swoje królestwo o kilka okręgów. Tyberiusz Aleksander został rzymskim dostojnikiem. Józef otrzymał mieszkanie w prywatnym domu cesarza i zmienił imię na Flawiusz.
    W Galilei rządził Juliusz Agryppa II. Galilejskie miasta Sephoris i Tyberiada stały się schronieniem dla licznych uchodźców z Judei. Stopniowo odbudowywano miasta Liddę, Emmaus i Jerycho.

Uchodźcy z Judei rozproszyli się po Arabii, Mezopotamii, Egipcie i Cyrenie. Pomiędzy uchodźcami znajdowali się także fanatyczni Zeloci, którzy przeszczepiali swoją nienawiść do Rzymu do krajów, do których przybywali.
    Na wiosnę 73 r. w Aleksandrii (w Egipcie) aresztowano 600 Zelotów, którzy próbowali podburzyć do buntu miejscowych Żydów. Aresztowani Zeloci zostali straceni przez Rzymian. Wtedy wielu Zelotów uciekło do Cyreny (Cyranejka - Rzymska prowincja zachodnia w północnym Egipcie).
    Podczas obławy na fanatycznych Zelotów w Cyrenie doszło do pierwszej masakry Żydów, a następnie do drugiej masakry w stolicy prowincji, w Cyrenie. Równocześnie Rzymianie aresztowali 1000 najzamożniejszych miejscowych Żydów, i zesłali ich w niewolę do Rzymu. Rzymskim gubernatorem Cyreny był L. Valerius Catullus.
    Z pogromów ocaleli tylko ci Zeloci, którzy schronili się w północnej Arabii. Osiedlili się oni w okolicach miasta Medina, i przetrwali do VII wieku.
    Było to ostatnie wydarzenie tragicznej wojny rzymsko-żydowskiej.

Naród żydowski w Judei uległ prawie całkowitej zagładzie. Szczątki społeczności ocalały walcząc o przeżycie w spalonych wioskach i miastach obróconych w gruzy i ruinę. Po pustkowiach grasowały bandy rabusiów, które były ścigane przez rzymskie oddziały. Cała prowincja została zduszona ciężarem rzymskich legionów, dławiących wszelki opór i myśl o niepodległości. W Judei stacjonował X legion rzymskiej armii, który tak straszliwie zapisał się w żydowskiej historii.
    W tak ciężkich okolicznościach prawdziwym cudem okazało się ocalenie nauki i narodowych pierwiastków.

Po zburzeniu Świątyni Jerozolimskiej, rabban Jochanan ben Zakkai rozwinął swoją działalność w szkole religijnej (założonej w 69 r.) w Jawne, niedaleko wybrzeża Morza Śródziemnego. Szkoła religijna w Jawne szybko stała się wzorem dla jeszyw (uczelni religijnych) i synagog w diasporze.
    Jochanan ben Zakkai był uczniem i następcą Hillela. Rabban Zakkai szybko zgromadził wokół siebie grupę uczniów i uczonych w Prawie. Mówiono o nim, że nigdy nie odkładał Pisma, ani Miszny. Zajmował się "Gemarą", "halachami" i "hagadami", szczegółowymi sprawami z Tory i naukami uczonych "soferim", zarówno łatwymi, jak i trudnymi.
    Ponieważ Rzymianie zlikwidowali Sanhedryn, rabban Jochanan ben Zakkai zorganizował nową żydowską radę, mającą ustalać daty żydowskiego kalendarza oraz podejmować ważne decyzje dla wyznawców judaizmu. Rada ta stała się z czasem nowym Sanhedrynem i była uznaną przez większość rozproszonych Żydów władzą. Przewodniczący rady, zwany księciem (hebr. "nasi"), zyskał uznanie od Rzymian, którzy uważali go za najwyższego zwierzchnika i patriarchę Żydów w Imperium Rzymskim. Stan ten utrzymywał się faktycznie do końca V wieku. Początkowo przełożonym Sanhedrynu był Jochanan ben Zakkai, ale gdy mógł ujawnić się prawowity właściciel tego urzędu, natychmiast ustąpił. Przełożonym Sanhedrynu został wtedy Gamaliel, syn rabina Szymona ben Gamaliela, który zginął w czasie oblężenia Jerozolimy. Zastępcą przewodniczącego Sanhedrynu był "Ab Beth-Din" (hebr. "ojciec domu sądowego"), kierujący sądownictwem.
    Jawne zastąpiła zburzoną Jerozolimę i stała się religijno-narodowym ogniskiem dla rozproszonych gmin żydowskich. Najważniejszą czynnością Sanhedrynu z Jawne było ustanowienie kalendarza świątecznego.

Rabini uzyskali wtedy pewne przywileje polityczne. Instytucja rabina, łączyła w sobie cechy uczonego, sędziego i przywódcy religijnego opierającego się na tradycji ustnej. Rabini prowadzili rozległą działalność misyjną w środowisku żydowskim. Wywodzili się po części z tradycji kapłańskiej, która upadła wraz ze zniszczeniem Świątyni. Mniej więcej od tego czasu można mówić o początkach judaizmu rabinicznego, czyli tradycyjnego.

Judaizm

Po śmierci rabbana Jochanana ben Zakkai, jego najwybitniejsi uczniowie odbyli naradę nad wyborem miejsca, w którym miano nadal uprawiać naukę. Wybrano Jawne. Jedynie Eleazar Ben-Arach zdecydował się na przeniesienie do odbudowanego Emmaus. W Jawne pozostali Gamaliel, Jozue, Akiba i inni. Nauczali oni w uczelni w Jawne oraz zakładali mniejsze szkoły religijne w innych miastach. Eliezar nauczał w Liddzie, Jozue w Bekiin (pomiędzy Jawne a Liddą).
    Głównymi filarami szkoły w Jawne po odejściu rabina Zakkai byli dwaj jego uczniowie: rabbi Eliezer ben Hyrkanos i rabbi Jehoszua ben Chananja. Obaj zyskali wielkie znaczenie, rozgłos i sławę. Byli głównymi autorytetami w wykładaniu tradycyjnej nauki judaizmu. Rabbi Eliezer wprowadził do Miszny ponad trzysta dwadzieścia zasad, a rabbi Jehoszua wprowadził ponad sto czterdzieści zasad i przepisów. Rabbi Jehoszua ben Chananja stał się sławny dzięki swym ciętym odpowiedziom, pełnym mądrości, rozwagi i subtelności. Umiał on w dyskusjach wynajdywać niezawodne i logiczne argumenty. Prowadził on rozmowy nie tylko z rzymskimi dostojnikami, ale nawet i z samym cesarzem Imperium Rzymskiego. Całą swą mądrość wykorzystywał, aby nieść pociechę całemu narodowi. Jego życzliwość i dobroć uczyniły go sławnym.

W Jawne skupili się faryzejscy mędrcy i uczeni. Starali się oni ratować życie duchowe narodu. Nie było to łatwe zadanie, gdyż po śmierci Zakkaja ponownie wybuchły spory pomiędzy zwolennikami "szkoły Hillela" a zwolennikami "szkoły Szammaja". Dwa skłócone ze sobą stronnictwa odmiennie wykładały Pisma i Zakon, odmiennie stosowały naukę w praktyce. Wydawało się, że judaizm posiada dwa prawa. Stopniowo narastała opozycja względem rabbiego Eliezera. A ponieważ był on osobowością zbyt silną, nie liczył się z opinią innych mędrców. W ten sposób stał się przyczyną poważnych sporów w akademii, i to w czasie, gdy ośrodek przejmował duchowe kierownictwo nad całym narodem. Spory doprowadziły do wykluczenia Eliezera od kierowania uczelnią w Jawne.

Pracę pojednania skłóconych ze sobą stronnictw podjął się Gamaliel II, noszący tytuł "nasi" (książę) Sanhedrynu. W owym czasie przełożony nad uczelnią w Jawne był równocześnie przełożonym Sanhedrynu. Był on jedną z najbardziej znaczących postaci owego pokolenia. Rabbi Gamaliel całkowicie poświęcił się swojej dziejowej misji. Główną troską Gamaliela stało się uchronienie judaizmu przed grożącym mu rozszczepieniem. Wprowadził on zasadę, że dopiero uchwała Sanchedrynu nadawała każdemu prawu moc i powagę. Nad wykonaniem prawa czuwał nasi, który otrzymał od Rzymian tytuł patriarchy.
    Sanhedryn opowiedział się za wykładnią Prawa według "szkoły Hillela". Wszyscy za wyjątkiem rabina Jozue podporządkowali się tej decyzji. Gamaliel jednak czuwał nad wykonaniem postanowionego prawa i nie dopuścił do wybuchu waśni pomiędzy stronnictwami. Pozwolono każdemu żyć według własnych przekonań, pod jednym jednak warunkiem, że orzeczenia szkoły Hillela pozostały dla ogółu jedyną normą. Wszelki przejaw buntu Sanhedryn tłumił przy pomocy klątwy, którą posługiwano się bezwzględnie.
    W ten to sposób, ta mała instytucja, uczelnia w Jawne przekształciła się w Sanhedryn. Za zgodą Rzymian stał się on faktycznym i rzeczywistym przedstawicielstwem narodu, kierującym wszystkimi jego sprawami świeckimi i religijnymi, jednostkowymi i publicznymi, cywilnymi i karnymi, społecznymi i karnymi. Został przywrócony system sądowy, z najwyższym Trybunałem zgromadzenia w Jawne. Ale rabbi Gamaliel nie poprzestawał na tym. Odbywał częste podróże po kraju wędrując od miasta do miasta i osobiście doglądając organizację gmin żydowskich. Uregulowano całe życie religijne Żydów. Modlitwa, studia Zakonu i miłosierne uczynki zastąpiły obrządki przy ofiarach w zburzonej Świątyni Jerozolimskiej. Wśród jego ważniejszych decyzji należy wymienić podjęcie ponownego obchodzenia święta Paschy w nowych regułach i nowej formie po zniszczeniu Świątyni. Wtedy także podjęto decyzję ważną dla religijnego życia Żydów. Mianowicie ustanowiono tekst "osiemnastu błogosławieństw" (hebr. "szemone esre berachot") stanowiących centralny punkt modlitwy odmawianej po dzisiejsze czasy.

Wielkie zmiany w życiu społecznym i religijnym po katastrofie, nastręczały w owym czasie wiele trudności Żydom. Bardzo często dochodziło do prześladowań ze strony przedstawicieli rzymskiej władzy. Mnożyły się spory wymagające uzgodnień i ustępstw z obu stron. Miejscowa społeczność żydowska nie chciała się pogodzić z dalszymi nowymi upokorzeniami, a każdy nowy wybuch walk byłby kolejną tragedią dla narodu. W Judei stacjonował przecież X legion rzymski, który tak straszliwie zapisał się w żydowskiej historii. Dlatego uczelnia w Jawne, jako urzędujący w narodzie Sanhedryn, podjęła wysiłek negocjacji z przedstawicielami władz. Jednakże rzymscy namiestnicy przekazywali sporne sprawy Judei swoim zwierzchnikom w Rzymie, toteż delegaci Sanhedrynu musieli wielokrotnie udawać się aż do Rzymu. Przewodniczył im oficjalnie książę Gamaliel, jednak rzecznikiem tych delegacji był zawsze rabbi Jehoszua ben Chananja.

Społeczność żydowska w I wieku n.e. (Copyright: Gedeon)

W latach 75-79 Flawiusz spisał dzieje wojny żydowskiej w siedmiu księgach.

W latach 79-81 w Cesarstwie Rzymskim panował cesarz Tytus Flawiusz Wespezjan, syn Wespezjana.

Najbardziej pobożni Faryzeusze stworzyli rodzaj stowarzyszenia lub "zakonu". Nazywali siebie "towarzyszami" (hebr. Chaberim) i drobiazgowo przestrzegali liczne przykazania Zakonu, zwłaszcza te dotyczące dziesięcin i czystości lewickiej. Ślubowali oni posłuszeństwo zasadom Zakonu i pogardzali wszystkimi, którzy popierali w jakimkolwiek zakresie interesy Rzymu. Pogardzali także prostym ludem wiejskim, który nie był wykształcony i nie rozumiał zawiłości Tory. Chaberim uważali prosty lud za nieczysty.
    W ten sposób wiejska grupa społeczeństwa żydowskiego w Judei została w znacznym stopniu odcięta od kontaktu z klasą wykształconą i studiującą Pisma. Powstała u tych ludzi pustka w ich życiu religijnym. Tę pustkę zajęli chrześcijanie, którzy nauczali wszystkich chętnych i nie zwracali uwagi na stan społeczny słuchaczy.

W latach 81-96 w Cesarstwie Rzymskim panował cesarz Tytus Flawiusz Domicjan.

Na przełomie I i II wieku n.e. rozpoczęła w Judei działalność druga generacja żydowskich nauczycieli ustnej Tory. W uczelni w Jawne rozpoczął swą działalność rabbi Nahum Gimzo. Stał się on znany i sławny dzięki swej głębokiej wiedzy i przyjmowaniu z wielką pobożnością i rezygnacją nieszczęść. Był człowiekiem niezwykle skromnym i żył w wielkim ubóstwie. Miał on wielu uczniów. Najwybitniejszym z nich był rabbi Akiba ben Josef. Swoją pracą naukową i licznymi wypowiedziami wywierał on silny wpływ na akademię w Jawne. To właśnie na wniosek rabbi Akiba Sanhedryn postanowił usunąć niepożądany wpływ literatury żydowsko-chrześcijańskiej i gnostycznej w formie Ewangelii, listów i pisemek.
    Uczeni żydowscy z uczelni w Jawne bardzo szybko dostrzegli wielkie zagrożenie jakie powstawało dla judaizmu ze strony chrześcijan. Sanhedryn z Jawne podjął decyzję o odcięciu się od wszystkich żydowskich chrześcijan. Rzucono klątwę na wyznaniowe pisma chrześcijańskie, ustawiając je na równi z zakazanymi dziełami magicznymi pogaństwa. Zakazano Żydom czytania tych utworów pod groźbą utraty zbawienia, kary, której podlegali ci, co przeczyli świętości Tory lub wskrzeszeniu umarłych. Zabroniono Żydom prowadzenia jakichkolwiek wspólnych interesów z chrześcijanami, a nawet zakazano przyjmować od chrześcijan pokarmów. Dodatkowo dodano do codziennej modlitwy formułę klątwy na żydowskich zwolenników chrześcijaństwa. Oczywiście te ustawy dotyczyły wyłącznie Żydów którzy przeszli na chrześcijaństwo, nie dotyczyły natomiast nawróconych na chrześcijaństwo pogan.
    W ten sposób judaizm uchronił się przed inwazją błędnych nauk gnostycznych i nowych poglądów chrześcijańskich.

Jednym z głównych zadań Gamaliela i Sanhedrynu było ustalanie dokładnych dat żydowskich świąt. Na tle obliczeń astronomicznych zarysował się spór pomiędzy rabbi Gamalielem a rabbi Jehoszuą.  Gamaliel zwykle okazywał swoją wyższość, często poniżając Jehoszue. Surowe sprawowanie urzędu patriarchy, zbudziło przeciw Gamalielowi wrogie stronnictwo. Taka sytuacja doprowadziła do prawdziwej rewolucji w uczelni. Kolegium uczelni w Jawne zbuntował się przeciw Gamalielowi i usunął go z funkcji przełożonego Sanhedrynu.
    Nowym przełożonym Sanhedrynu został rabbi Elazar ben Azarija. Otworzył on akademię w Jawne dla wszystkich chętnych uczestniczenia w pracach i nauce. Zapanowała wówczas atmosfera licznych dyskusji, w których uczestniczył także rabbi Gamaliel. Poddał się on decyzji większości uczonych i spokojnie odnalazł się w nowej sytuacji. Okazał swe zdyscyplinowanie i poczucie godności, co zauważyli pozostali mędrcy. Szybko uznali oni, że nikt lepiej nie nadaje się na przełożonego jak właśnie Gamaliel, którego autorytet umacniało pochodzenie. W ten właśnie sposób uniknięto dalszych sporów.
    Najzdolniejszym i najbardziej wpływowym nauczycielem w owych czasach był rabbi Akiba ben Josef. Z całą świadomością zbudował on odrębny system naukowy. Był wielkim systematykiem Zakonu, zaczął tym samym proces tworzenia Miszny. Wprowadził on istniejący do czasów współczesnych podział na działy i pododdziały. W ten sposób ustne Prawo stało się dla uczniów bardziej dostępne i łatwiej było z niego korzystać. Akiba dał solidną podstawę dla Prawa ustnego, któremu nadał metodyczny ład i porządek. Rabbiego Akibę nazywano "ojcem Miszny". Wysunął się on na czoło nauczycieli Tory. Swą działalnością wywarł duży wpływ na współczesnych sobie Żydów, przygotowując ich na przetrwanie trudnych czasów. W decydujący sposób wpłynął na historię swego narodu.

W 95 r. cesarz Domicjan zapałał nienawiścią do judaizmu. Postanowił wymordować wszystkich Rzymian, którzy przeszli na judaizm. Wielu prozelitów straciło wówczas swoje majątki, wielu też zginęło śmiercią męczeńską.
    W latach 96-98 w Cesarstwie Rzymskim panował cesarz Marek Kokkejusz Nerwa. Zniósł on procesy o obrazę majestatu i pozwolił każdemu wyznawać judaizm, bez obawy narażania się na karę jako odszczepieniec.
    W latach 98-117 w Cesarstwie Rzymskim panował cesarz Marek Ulpiusz Trajan. Dla utrzymania potęgi imperium, rozpoczął on ofensywne wojny. Między innymi podbił Mezopotamię, gdzie napotkał na opór tamtejszych Żydów.

Od początku II wieku n.e., pisarze chrześcijańscy zaczęli przedstawiać Żydów i judaizm w sposób bardzo negatywny. Z racji roli, jaką Żydzi odegrali w śmierci Jezusa Chrystusa, postrzegano ich jako zabójców Mesjasza. Gdy w późniejszym czasie powstała nauka o tzw. Trójcy Świętej, nazwano Żydów zabójcami Boga i "synami diabła". Traktaty wychodzące spod piór wybitnych teologów, zaliczonych później do grona Ojców Kościoła Katolickiego przyklejały Żydom etykietę "nieprzyjaciół rodzaju ludzkiego". Pojawił się nowy gatunek literatury religijnej - traktaty przeciwko Żydom (łac. "Adversos Judaeos").

W 115 r. wybuchło powstanie żydowskie w Cyrenie, w Afryce Północnej. Ofiarą pogromów padło 222 tysiące pogan. Następnie powstańcy uderzyli na Egipt i rozbili rzymski legion. Mieszkańcy Aleksandrii, mszcząc się na Żydach, urządzili w mieście krwawy pogrom. Wówczas żydowscy powstańcy wkroczyli do Aleksandrii i całkowicie zniszczyli miasto.
    W 116 r. powstanie żydowskie rozszerzyło się na wyspę Cypr, gdzie Żydzi wymordowali 240 tysięcy pogan i całkowicie zniszczyli miasto Salaminę, stolicę Cypru. Równocześnie wybuchło powstanie żydowskie w Mezopotamii.
    Cesarz Trajan wyznaczył wodza Qvietusa, aby na czele wojsk rozprawił się z Żydami w Mezopotamii. Część legionów odesłano na Cypr i do Egiptu, aby pod wodzą Maritusa Turbo zdławiły tamtejsze powstania. W 117 r. Rzymianie bezwzględnie rozprawili się z powstańcami, oczyszczając te tereny z Żydów. W Aleksandrii zburzono prastarą synagogę. Na wyspie Cypr wymordowano wszystkich Żydów.
    Za zasługi w walkach z Żydami, nowym namiestnikiem Palestyny został Lusius Qvietus, który zasłynął jako bezwzględny wróg żydostwa w Babilonii i Mezopotamii.

W latach 117-138 w Cesarstwie Rzymskim panował cesarz Publiusz Eliusz Hadrian. Prowadził on politykę pokojową i dlatego poszedł na duże ustępstwa wszystkim dzielnicom swojego imperium.

Cesarz Hadrian okazał wspaniałomyślność Żydom i odwołał z urzędu w Judei namiestnika Qvietusa. Wyraził też zgodę na odbudowę starożytnych miast i miejsc świętych w Judei.
    Żydzi natychmiast przystąpili do prac przy odgruzowywaniu Jerozolimy. Gromadzono także fundusze na budowę Świątyni. Ofiary płynęły ze wszystkich gmin żydowskich z całej diaspory.

Pod wpływem skarg Samarytan i innych pogańskich okolicznych ludów, cesarz Hadrian zmienił swoją wcześniejszą decyzję. Jerozolima miała zostać odbudowana jako pogańskie miasto, a Świątynia miała stanąć w innym miejscu.
    W 129 r. cesarz Hadrian postanowił wzmocnić wewnętrznie i skonsolidować swoje imperium. Chciał swój cel osiągnąć poprzez wprowadzenie jedności religijnej i kulturalnej wśród poddanych narodów. Dlatego wydał zarządzenie, aby na miejscu zburzonej Świątyni Jerozolimskiej zbudować świątynię Jowisza Kapitolińskiego. Miasto Jerozolima miało być przy tym całkowicie przebudowane na wzór hellenistyczny. Ponadto zabroniono Żydom obrzezania, karząc za to śmiercią.
    Zarządzenia cesarza wywołały wśród Żydów wzburzenie i rozpacz. Rozpoczęły się przygotowania do powstania zbrojnego.
    W owym czasie trzęsienie ziemi zniszczyło Cezareę (rzymską stolicę w Judei) i Emmaus (siedzibę legionu rzymskiego w Judei). Żydzi przyjęli to zdarzenie jako znak od Boga, że kończy się okres panowania rzymskiego.

W 132 r. uczucia rozpaczy i rozgoryczenia wśród Żydów wybuchły siłą powstania. Na czele powstania stanął Szymon ben Kosiba. Rabbi Akiba ben Josef całym swoim autorytetem poparł żydowskie powstanie i ogłosił Szymona ben Kosibe Mesjaszem, który ma wskrzesić państwo żydowskie i zapewnić niepodległość narodowi żydowskiemu. Rabi Akiba nadał Szymonowi tytuł wodza powstańców: bar Kochba, co znaczy "syn Gwiazdy". Do powstańców przyłączyła się przeważająca część ludności Judei, w sile 400 tysięcy ludzi. W przeciągu roku powstańcy zdobyli 50 twierdz i miejsc obronnych oraz liczne miasta i wsie.
    W 135 r. podczas powstania żydowscy chrześcijanie odmówili udzielenia poparcia przywódcy, którego rabin Akiwa ogłosił się Mesjaszem. Odtąd większość Żydów traktowała swoich rodaków wyznających chrześcijaństwo jak zdrajców sprawy narodowej i trzymała się od nich z daleka.
    W 133 r. cesarz Hadrian wysłał do Judei największego ówczesnego wodza Rzymu, namiestnika Brytanii, Juliusza Severusa. Przybył on na czele znacznych sił legionów i wojsk pomocniczych, które rozpoczęły systematyczną pacyfikację Judei. Rzymianie unikali walki w otwartym polu i skupiali się na zdobywaniu miast. Broniące się twierdze były zmuszane głodem do poddania się, a jeśli tego nie czyniły, to obrońcy umierali śmiercią głodową. W ten sposób została zdobyta Jerozolima, i wreszcie w 135 r. ostatni punkt oporu Szymona w twierdzy Bethar, na południe od Cezarei. Przywódca powstania, Szymon bar Kochba zginął w walce. W ciągu dwóch lat stoczono 54 potyczki z Rzymianami, jednak ostatecznie powstanie upadło. Rzymianie zburzyli 50 twierdz i 985 miast i wsi. Zginęło 580 tysięcy Żydów, w tym wielu uczonych w Prawie. Cena niewolnika żydowskiego spadła do ceny konia.

Po zdławieniu powstania cesarz Hadrian podjął decyzję o zniszczeniu judaizmu, jako religii Żydów. Nałożył jako karę za powstanie na wszystkich Żydów w Cesarstwie uciążliwy podatek żydowski. Ogłosił także szereg edyktów, zmierzających do stłumienia życia religijnego Żydów, tak aby odebrać im jako narodowi wszelką nadzieję i chęć dalszych buntów.

Nowym rzymskim namiestnikiem Judei został Rufus. Zaorano Wzgórze świątynne w Jerozolimie, tak aby nie pozostał nawet ślad po podjętej odbudowie. Miasto nazwano Aelia Capitolina i uczyniono z niej kolonię dla wysłużonych żołnierzy syryjskich i fenickich. Na południowej bramie miejskiej umieszczono płaskorzeźbę łba świńskiego. Na Wzgórzu Świątynnym stanęła świątynia Jowisza i posąg Hadriana. Wprowadzono bardzo ostre ustawy antyżydowskie, zakazując Żydom pojawiać się w obrębie Jerozolimy. Odtąd, raz w roku, w rocznicę zburzenia Świątyni w dniu 9 miesiąca Aw, wolno było Żydom opłakiwać swą klęskę przy zachowanej części świątynnego muru, zwanej teraz ścianą płaczu. Kraj opustoszał. Zakazano wszelkich praktyk religijnych, takich jak obrzezanie, szabas lub studia Tory. Karą za modły i głoszenie z Tory była śmierć. Nazwę kraju zmieniono z Judei na Syria Palestina (Syria palestyńska, czyli filistyńska).
    Okres ten otrzymał nazwę "epoki przymusu religijnego, niebezpieczeństwa i prześladowania".
    Wielu pobożnych Żydów protestowało, ponosząc za to konsekwencje śmierci męczeńskiej. Nauczycieli Tory oskarżano o obrazę majestatu cesarza i szybko wydawano okrutne wyroki, które wykonywano na miejscu. Dziesięciu męczenników, którzy położyli życie za Zakon, pozostało w pamięci potomnych. Rabbi Akiba publicznie przeciwstawił się zakazowi nauczania Tory i został żywcem obdarty ze skóry. Rabbi Chanin ben-Teradion za publiczne nauczanie został żywcem spalony owinięty w zwój Tory. Rabinowi Chucpitowi wycięto język i rzucono psom na pożarcie. Rabina Judę ben-Bawa żołnierze zamordowali włówczniami za włożenie rąk na głowy pięciu uczniów, którzy mieli nauczać Tory. Liczba skazywanych na śmierć była tak wielka, że zagroziła egzystencji całego narodu. Zginęła wtedy prawie cała generacja uczonych.
    W czasie tych tragicznych prześladowań, grupa żydowskich uczonych spotkała się w Lodd i postanowiła, że każdy wyznawca judaizmu może dla ratowania życia naruszyć przykazania Zakonu, jeśli nie dotyczą bałwochwalstwa, morderstwa, kazirodztwa i cudzołóstwa. Postanowienie to stało się podstawową zasadą kierującą życiem Żydów w następnych stuleciach.

W latach 135-251 Rzymianie utrzymywali w Palestynie silny nadzór namiestników wspartych obecnością silnej armii, co pozwoliło utrzymać w tej prowincji spokój. Rzymianie znieśli resztki samorządu żydowskiego. Zniesiony został Sanhedryn i zamknięto akademię w Jawne. Cała Palestyna leżała w ruinie. Miasta i wsie były zniszczone, a kraj wyludniony.

W owym czasie gminy żydowskie w Babilonii prawie że nie poszły własną drogą, wywołując rozłam w narodzie. Po upadku Judei, postanowiono stworzyć dla judaizmu nowe ognisko narodowe w Babilonii. W mieście Nahar-Pakod powstał Sanhedryn, na czele którego stanął rabbi Chananja. Gminy żydowskie w Babilonii przyjmowały jego rezolucje i rozporządzenia.

W latach 138-161 w Cesarstwie Rzymskim panował cesarz Antonin Pius.

W 140 r. zniesiono antyżydowskie dekrety Hadriana. Utrzymano tylko zakaz przekraczania bram Jerozolimy przez Żydów, pod karą śmierci.

Gdy minął czas rzymskiej pomsty i nastał względny spokój, ci którzy zdołali uniknąć prześladowań przenieśli święte księgi do Galilei. Ocaleni uczeni zebrali się w Uszy, w Dolnej Galilei. Zawiązał się nieliczny Sanhedryn. Godność patriarchy powierzono rabbiemu Szymonowi ben-Gamalielowi II. Jego zastępcą został rabbi Natan, a wspaniałe kolegium uzupełniał rabbi Meir.

Po zawiązaniu Sanhedrynu w Uszy, w Galilei, patriarcha Szymon wysłał delegatów do Sanhedrynu w Babilonii, z pismem proszącym o rozwiązanie się. Aby nie dopuścić do rozłamu w łonie judaizmu, Sanhedryn w Babilonii rozwiązał się, a tamtejsze gminy żydowskie poddały się pod decyzje Sanhedrynu z Uszy, w Galilei.
    Stopniowo Babilonia stawała się dla wielu Żydów drugą ojczyzną. Królowie partyjscy byli przyjaźnie nastawieni do Żydów i nadali im znaczne przywileje oraz swobody. Pierwsze miejsce zajmowało miasto Nahardea, zamieszkałe wyłącznie przez Żydów. Przez pewien czas była to babilońska Jerozolima. W pobliskich miastach (Anbar, Pumbadita i Sura) mieszkało wielu Żydów. Z tymi czteroma miastami rywalizowała Machuza, również zamieszkała przez wielu Żydów.
    Znaczna ilość zapewniała Żydom babilońskim pewną niezawisłość polityczną, czuli się w tym kraju, niby we własnym państwie. Kraj nad Eufratem podlegał zwierzchnikowi żydowskiemu, zwanemu egzylarchą (księciem wygnania). Był to czwarty rangą urzędnik w państwie po królu. Nieprzerwany łańcuch egzylarchów ciągnie się do XI wieku. Siedzibą trybunału sądowego i uczelni religijnej była Nahardea.

W naturalny sposób w Uszy powstała uczelnia, w której zaczęli gromadzić się uczniowie. Najoryginalniejszą postacią tego okresu był rabbi Meir Tannita (110-175). Zasłynął jako jeden z najwybitniejszych członków Sanhedrynu. Naśladując systematykę Akiby, w sposób drobiazgowy podchodził do "hallahy". Ułożył najobszerniejszy zbiór praw halachicznych. Meir był pierwszym, który na marginesie zwojów Tory zaczął spisywać komentarze i różne opowieści wyjaśniające, czyli "hagady".
    Innym aktywnym nauczycielem okazał się rabbi Juda ben-Ilai, zwolennik umiarkowanej postawy i porozumienia z władzami rzymskimi. W swoich studiach nad Torą opracował on komentarz do 3 Księgi Mojżeszowej, którą nazwał Prawo Kapłanów (hebr. "Torat kohanim").
    W tym samym czasie rabbi Szymon ben Johaj, założył swoją własną szkołę w Tekoa, w Górnej Galilei. Stopniowo do tej szkoły przybywało coraz więcej uczniów. Z tą szkołą łączy się początek normatywnych (halachicznych) midraszów takich jak "Sifre" (komentarze do 5 Księgi Mojżeszowej) i "Mechilta" (komentarze do 2 Księgi Mojżeszowej). Po powstaniu musiał się on ukrywać w górskiej jaskini przez około 13 lat, aż do czasu anulowania rzymskiego wyroku śmierci. Później z okresem tym związało się wiele legend, a średniowieczni kabaliści utrzymywali, że właśnie wtedy powstała ich główna księga "Zochar" ("Blask") - jest to jednak wątpliwe.
    Grupa uczonych z Uszy zbudziła ducha judaizmu, odrętwiałego skutkami wojny i prześladowaniami za wiarę. Związano w ten sposób zerwany łańcuch tradycji, a tej zasługi nie można lekceważyć.
    Osobno od Galilei, działali żydowscy nauczyciele w mieście Lidda, w Judei.

W 150 r. dokonano pierwszego tłumaczenie chrześcijańskiego Pięcioksięgu, tzw. Syryjski Przekład, wprost dokonany z języka hebrajskiego.

W latach 161-180 w Cesarstwie Rzymskim panował cesarz Marek Aureliusz Antonin.

W 161 r. w Palestynie wybuchło kolejne powstanie żydowskie. Zostało ono krwawo stłumione przez Rzymian. Natychmiast rozpoczęły się ponowne prześladowania judaizmu. Odnowiono antyżydowskie dekrety Hadriana, zakazujące szabatów, obrzezania, łaźni kobiecych itp. Zlikwidowano żydowskie sądownictwo, jednakże tolerowano działalność uczelni w Uszy, ponieważ tamtejsi uczeni nie poparli powstańców.

Po śmierci rabbana Szymona ben Gamaliela II, patriarchą został w myśl prawa dziedziczności jego syn, rabban Juda ha-Nasi. Był on czołową postacią społeczności żydowskiej w drugiej połowie II wieku. W owym czasie patriarchat stał się ogniskiem żydostwa, a uczelnia w Uszy jedynym przybytkiem nauki, nie mającym żadnego rywala.
    Rabban Juda przeniósł siedzibę uczelni i Sanhedrynu do Beit Shearim, a później do Sepforis, w górzystej okolicy Galilei. W Sepforis urzędowała Wysoka Rada, która zajmowała się roztrząsaniem spraw prawnych i religijnych. Rabban Juda cieszył się takim szacunkiem, że w jego ręce złożono całą władzę. Dla jego nadzwyczajnej powagi nazywano go po prostu: Rabbi. Rabbi Juda rozszerzył swoje kompetencje postanowieniem Sanhedrynu mówiącym, że nawet najzdolniejszy uczony nie ma prawa rozstrzygać kwestii religijnych bez jego autoryzacji. Wszystkich nauczycieli, urzędników i sędziów nominował sam patriarcha.
    Jednak głównym dziełem rabbana Judy było ukończenie Miszny. Za podstawę swojego zbioru przyjął opracowania Akiby z dodatkami Meira. Cały olbrzymi materiał przepisów prawnych zmieścił w szczupłych ramach, możliwych do ogarnięcia pamięcią. Ten jednolity kodeks był głównym instrumentem prawnym dla całego judaizmu. Zwięzłość słów miała jedną wadę, bo utrudniała następnym pokoleniom zrozumienie licznych ustępów i wywołała liczne komentarze.
    Miszna stała się obok Pisma Świętego głównym źródłem życia duchowego Żydów. Z czasem wyparła Pismo i zdobyła sobie władzę niepodzielną. Węzłem duchowym związała cały naród żydowski, czyniąc zbytecznym węzeł cielesny.
    Ukazanie się Miszny zamknęło szereg Tanaitów i położyło kres samodzielnej, twórczej działalności. Rabban Juda był ostatnim nauczycielem rozwijającym ustne Prawo. Jego późniejsi następcy byli mówiącymi opowiadaczami (hebr. "amoiratami").

W 179 r. patriarchą został rabban Jehuda.

Około 180 r. Żydzi osiedlili się nad rzeką Danube, w miejscu współczesnego miasta Nikopol, na Bałkanach.

W latach 180-192 w Cesarstwie Rzymskim panował cesarz Lucjusz Aureliusz Kommodus Antonin.
    Lata 192-193 to okres wojny domowej w Cesarstwie Rzymskim. Pretorianie i legiony obierały swoich kandydatów na cesarza i prowadziły ciągłe wojny. W końcowym okresie, walkę prowadził Septymiusz Sewer z Pascenniusem Nigrem.

W Palestynie, Samarytanie opowiedzieli się po stronie Pascenniusa i rozpoczęli wojnę z Żydami, którzy popierali Sewera. Walki objęły całą prowincję.

W latach 193-211 w Cesarstwie Rzymskim panował cesarz Lucjusz Septymiusz Sewer.

Cesarz Sewer w nagrodę za poparcie, zwrócił Żydom przywileje i nadał pewną wolność wyznania.

W latach 197-199 Rzymianie prowadzili wojnę z Partami.

W owym czasie Partowie namówili Żydów do powstania przeciwko władzy rzymskiej i odbudowy Świątyni Jerozolimskiej.
    W 201 r. Rzymianie krwawo stłumili żydowskie powstanie w Palestynie.

Cesarz Sewer wprowadził surowe dekrety antyżydowskie. Między innymi pod groźbą najsurowszych kar zabronił poganom przechodzić na judaizm. Ci, co poddawali się obrzezaniu karani byli konfiskatą majątku i wygnaniem.

W 210 r. patriarchą został rabbi Gamaliel III.

W latach 211-217 w Cesarstwie Rzymskim panował cesarz Marek Aureliusz Antonin Karakalii. Jego małżonką była Syryjka, spowinowacona z Żydami. Ona i jej rodzina przez pewien czas nadawali bieg wydarzeń w Rzymie. Rządy syryjskie w Rzymie odbiły się korzystnie na Żydach, gdyż już nie traktowano ich okrutnie i nie prześladowano za wiarę. Żydzi zaczęli wówczas wchodzić w przyjazne stosunki ze światem zewnętrznym.
    W latach 217-218 w Cesarstwie Rzymskim panował cesarz Marek Opeliusz Makrin. Został on zamordowany przez wojsko.
    W 218 r. legion rzymski w Syrii obwołał cesarzem Wariusza Awitiusza Bassianusa Heliogabala. Panował on w Rzymie do 222 r. i został zamordowany.

W 219 r. rabbi Abba-Areka (175-247), nazwany Rab, założył w Sura (w Babilonii) szkołę mądrości. Uczyli się w niej uczniowie z całej Babilonii. Uczelnię nazywano Be-Rab. Nauka trwała dwa miesiące, po jednym miesiącu na wiosnę i jesień (Ellul i Adar). Wykłady odbywały się od rana do wieczora. Działalność Raba w uczelni umacniała tradycję i tworzyła nowe restrykcje ustnego Prawa, dzięki którym wzrastała znajomość Zakonu.
    Jego najbliższym współpracownikiem był rabbi Mar-Samuel, który znajomością żydowskiego prawa znacznie przewyższał Raba. Swoją działalność poświęcił wykładowi Zakonu, astronomii i medycynie. Stworzył on przepis religijny: "Prawo państwa jest prawem obowiązującym". Mar-Samuel stanowił poniekąd epokę w nauce żydowskiej.
    Dzięki działalności Raba i Mar-Samuela, Babilonia wielce przeobraziła się. Naukę ceniono tutaj więcej, aniżeli kapłaństwo. Babilonia stała się formalnie państwem żydowskim, którego konstytucją była Miszna, a przedstawicielami książę wygnania i kierownicy zebrań naukowych.

W latach 222-235 w Cesarstwie Rzymskim panował cesarz Aleksander Sewer. Był on przychylny Żydom i judaizmowi. Był on dobrze wykształcony i podziwiał wzniosłą moralność judaizmu i chrześcijaństwa.

Cesarz Sewer przywrócił Żydom w Palestynie urzędy sędziowskie i nadał prawo jurysdykcji karnej. Bramy miasta Aleia Capitolina (Jerozolima) zostały otwarte dla Żydów.
    W 225 r. patriarchą został rabbi Juda III. Patriarcha Juda mógł posiadać straż przyboczną. Poszerzył on kontakty żydowskie ze światem zewnętrznym i zniósł niektóre rygorystyczne zakazy ustnego Prawa, które dotyczyły kontaktów z poganami.

Po śmierci cesarza Sewera w 235 r. nabrał tempa proces rozkładu Cesarstwa Rzymskiego. Przez cały ten okres legiony rzymskie toczyły ciężkie walki, broniąc przed barbarzyńcami granic Cesarstwa. Chaos, zamieszanie i ucisk podatkowy doprowadzały imperium do upadku materialnego.
    W latach 235-238 w Cesarstwie Rzymskim panował cesarz Gajusz Juliusz Werus Maksimus.
    W 238 r. w Afryce wybuchło powstanie chłopskie. Cesarzem obwołano Antoniusza Gordianusa. Zamieszanie trwało przez kilka lat. Legiony rzymskie stłumiły powstanie i obwołały cesarzem Gordianusa III, który został zamordowany.
    W latach 244-249 w Cesarstwie Rzymskim panował cesarz Marek Juliusz Filip Arab. Zginął podczas walk z barbarzyńcami.

Gdy w 247 r. zmarł Rab, jedynym rektorem na Babilonię został uznany rabbi Mar-Samuel (180-257).
    W tym czasie w państwie Partów wielkie wpływy zyskała stara religia pogańska. Powszechnie wprowadzone zostały nauki czarodziejskie, a rozbudzony fanatyzm magów zwrócił się przeciwko Żydom i chrześcijanom. Persowie odebrali Żydom w Babilonii sądownictwo kryminalne i zamknęli dostęp do wszelkich urzędów. Na szczęście bardzo szybko doszło do pojednania.

W latach 249-251 w Cesarstwie Rzymskim panował cesarz Gajusz Messiusz Kwintus Trajan Decjusz. Zginął podczas walk z Gotami.
    W latach 253-260 w Cesarstwie Rzymskim panował cesarz Publiusz Aureliusz Licyniusz Walerian.

Upadek materialny Cesarstwa dotknął również Palestynę. Żydzi nie dysponowali wystarczającymi środkami na utrzymanie uczelni i uczniów, dlatego patriarcha Juda rozesłał po diasporze delegatów, aby zbierali składki na opłacenie kosztów nauki. Delegaci nazywali się apostołami, a składka zwała się apostale.
    W owym czasie Miszna zdobyła sobie znaczenie Pisma Świętego. Misznę wykładano, objaśniano i komentowano. Nauczyciele i uczniowie uczyli się Miszny na pamięć, a jej objaśnianie stało się prawdziwą sztuką, wymagającą bystrego umysłu i mądrych wywodów.
    W okresie od około 230 r. do 435 r. w Palestynie działało pięć pokoleń amoraitów. Pracowali oni głównie w czterech akademiach: Sepforis (zwana przez Rzymian jako Dio Cesarea), Lyddzie (zwana przez Rzymian Diospolis), Cezarei i w Tyberiadzie. Działalność tych uczelni skupiała się na Misznie, która stała się alfą i omegą całej nauki. Od czynności objaśniania, nauczycielom nadano tytuł Amoraitów (hebr. "Amora" - "objaśniacz").

W 257 r. zwierzchnikiem akademii w Surze (Babilonia) został rabbi Huna (220-297). Uczynił on Babilonię zupełnie niezależną od Palestyny, równą pod względem prawnym. Zerwana została nić wiążąca kraj wygnania z krajem ojczystym.
    W 259 r. pogańscy rabusie zdobyli i zburzyli babilońskie miasto Nahardeę. Ludność żydowska uciekła i osiedliła się w innych miastach nad Eufratem.
    W owym czasie rabbi Juda ben-Jecheskiel założył własną uczelnię w babilońskim mieście Pumbadicie.

W latach 260-268 w Cesarstwie Rzymskim panował cesarz Publiusz Licyniusz Egnatiusz Galienus. Wojny rozrywały i osłabiały siły imperium.

Postępujące rozproszenie Żydów spowodował ich napływ do Babilonii. Stopniowo powstały tam coraz silniejsze ośrodki żydowskie w miastach Pompadyta, Sura i Machuca. W III wieku w Babilonii istniało już prawdziwe centrum życia i myśli żydowskiej.

W latach 268-270 w Cesarstwie Rzymskim panował cesarz Marek Aureliusz Klaudiusz II. Zmarł podczas epidemii dżumy.
    W latach 270-275 w Cesarstwie Rzymskim panował cesarz Lucjusz Domicjusz Aurelian. Pragnąc ujednolicić w państwie religię, ustanowił głównym bogiem imperium syryjskiego boga słońca Baala. Prześladowania spotkały judaizm i chrześcijaństwo.
    W latach 275-276 w Cesarstwie Rzymskim panował cesarz Marek Klaudiusz Tacyt. Został zamordowany.
    W latach 276-282 w Cesarstwie Rzymskim panował cesarz Marek Aureliusz Probus. Został zamordowany podczas buntu żołnierzy.
    W latach 282-283 w Cesarstwie Rzymskim panował cesarz Marek Aureliusz Karus. Zginął od uderzenia piorunu.
    W latach 284-305 w Cesarstwie Rzymskim panował cesarz Gajusz Waleriusz Aureliusz Dioklecjan. Okazał się on przychylnym dla Żydów.

W owym czasie patriarchą był Juda III, syn Gamaliela IV. Nie był on dostatecznie obeznany z Zakonem i Prawem ustnym, dlatego przekazał zwierzchnictwo nad uczelnią w Tyberiadzie rabinom Ami i Assi. Na polecenie patriarchy objeżdżali oni miasta Palestyny i kontrolowali instytucje religijno-szkolne.
    Jedyną wybitną osobistością tych czasów był rabbi Abbahu z Cezarei. Odznaczał się on wymową i był chętnie słuchanym kaznodzieją. Swymi kazaniami pocieszał naród, upadający pod brzemieniem przemocy.
    Studia Zakonu, wymagające znacznego wysiłku umysłowego, chyliły się już wówczas do upadku, ustępując miejsca łatwiejszej Agadzie. Audytoria, w których wykładano Talmud, powoli pustoszały, natomiast tłumy cisnęły się na kazania. W ten sposób stan uczonych podzielił się na nauczycieli Zakonu (Amoraitów) i kaznodziejów.

Społeczność żydowska w 300 roku

W 303 i 304 r. cesarz Dioklecjan wydał cztery edykty przeciwko chrześcijaństwu. Cesarz wyłączył Żydów spod tych surowych edyktów, zwalniających ich od przymusu do bałwochwalstwa.

W 306 r. w Brytanii umarł cesarz Dioklecjan. Legiony zachodnie obwołały cesarzem jego syna, Konstantyna. W Rzymie obwołano cesarzem Maksencjusza. Wybuchła wojna domowa.
    W latach 306-337 w Cesarstwie Rzymskim panował cesarz Flawiusz Waleriusz Konstantyn.

Przed cesarzem Konstantynem istniały już gminy żydowskie na terenie Wormacji i Moguncji, między innymi w Kolonii.

W 306 r. synod chrześcijański w Elwirze (południowa Hiszpania) pod groźbą surowych kar zabronił chrześcijanom spożywania posiłków z Żydami, zawierania małżeństw mieszanych między Żydami a chrześcijanami i zakazał obcowania z Żydami.

W 312 r. w bitwie o panowanie w Rzymie zwyciężył Konstantyn. Jego przeciwnik utonął w Tybrze. Według legendy przed bitwą Konstantyn miał ujrzeć na niebie krzyż z napisem "Tym zwyciężysz". Miało to tłumaczyć późniejszy życzliwy stosunek cesarza do chrześcijan.

W 313 r. cesarz Konstantyn wydał w Mediolanie edykt tolerancyjny, pozwalający każdemu wyznawać swoją religię. Aktem tym objęci byli również i Żydzi, których wiara została równouprawniona z wszystkimi innymi wyznaniami w imperium. Patriarchowie, przełożeni szkół i synagog otrzymali te same prawa co chrześcijańskie lub pogańskie wyznania.

Patriarchę uznano zwierzchnikiem wszystkich Żydów w państwie rzymskim.

Cesarz Konstantyn jednak bardzo szybko uległ wpływom fanatycznych chrześcijan, które w swej wypaczonej formie prześladowało inne religie, w tym i judaizm.
    W 315 r. cesarz Konstantyn ogłosił edykt cesarski, zakazujący nawracanie na judaizm. Była to zbrodnia główna. Nawracający Żyd i nawrócony chrześcijanin mieli być ukarani śmiercią.

Prześladowania Żydów i pogan ze strony chrześcijaństwa i państwa rzymskiego, dotknęły również i gminy żydowskie w Palestynie. Jerozolima odzyskała swoją dawną nazwę, lecz z pogańskiego miasta została zmieniona w chrześcijańskie. Żydzi ponownie nie mieli wstępu do Jerozolimy, w której wybudowano kościół Grobu Pańskiego. Żydów wpuszczano do miasta jeden raz w roku, w rocznicę zburzenia Świątyni.
    Wtedy to wielu Żydów opuściło ziemię swoich ojców, a akademie zmniejszyły się i wielce osłabły. W tej trudnej sytuacji, żydowscy uczeni przyśpieszyli swoje prace nad zebraniem, spisaniem i skodyfikowaniem ustnego Prawa. Uczeni pośpiesznie spisali główne normy prawne. Powstała "Gemara palestyńska", w języku judeo-aramejskim. Pod względem objętości stanowi on zaledwie jedną trzecią zawartości pracy uczonych w Babilonie. Tak powstał "Talmud Jerozolimski".

W tym samym czasie uczelnie żydowskie w Babilonii znajdowały się w okresie największego rozkwitu. Na najwyższym poziomie nauki znajdowała się akademia w Pumbadicie. Działali tam wybitni uczeni, którzy skupili się na dokończeniu Talmudu, a właściwie to podnieśli oni studia Halachy na zawrotne wyżyny subtelnej analizy.
    W tych sprzyjających warunkach, jeszcze dwa kolejne pokolenia uczonych studiowały Torę i Misznę, tworząc Gemarę.

W 320 r. sobór w Elwirze (południowa Hiszpania) zakazał chrześcijanom pod groźbą klątwy obcowania z Żydami. W Eliwrze aktywnie działał katolicki biskup Hozjusz z Korduby, zacięty wróg żydostwa.

W 325 r. powstał Watykański i Synajski rękopis hebrajskiej Biblii.

Lata 337-351 to okres długich wojen o tron cesarski w imperium rzymskim. Walczyło pomiędzy sobą trzech synów Konstantyna, a w prowincjach wystąpili uzurpatorzy. Ostatecznie w 351 r. zwyciężył Konstantyn Konstancjusz.

W 339 r. pod karą śmierci zakazano w Cesarstwie Rzymskim związków małżeńskich pomiędzy Żydami a chrześcijanami, przy czym karę śmierci wymierzano partnerowi żydowskiemu. Brzemienniejszym jeszcze w następstwa było ogłoszone cesarskie prawo o niewolnikach. Pod karą śmierci i konfiskatą całego majątku chrześcijanie nie mogli być niewolnikami u Żydów. Żydów nazwano "zgubną sektą", a miejsca gdzie się zbierali, "targowiskami".

W 341 r. synod w Antiochii zabronił chrześcijanom wspólnych uroczystości wielkanocnych z Żydami.

W 351 r. w Palestynie wybuchło powstanie żydowskie, pod wodzą Natrona, który ogłosił się Mesjaszem. Przyczyną wybuchu były prawdopodobnie ogłoszone ustawy antyżydowskie. Powstańcy bardzo szybko opanowali Tyberiadę i Liddę, lecz legiony rzymskie krwawo stłumiły powstanie (352 r.). Sepforis, Tyberiada i Lod zostały doszczętnie zniszczone, a tysiące Żydów zgładzono. Zniszczono tamtejsze akademie talmudyczne.

W latach 351-361 w Cesarstwie Rzymskim panował cesarz Flawiusz Juliusz Konstancjusz II. Pozwolił on sobie na takie słowa: "Moja wola ma być prawem kościelnym, ma być religią". Na dworze cesarskim w Konstantynopolu uważano wyznawców judaizmu za bluźnierców, ponieważ Żydzi nie chcieli uznać Jezusa za Boga. Od samego początku panowania Konstancjusza rozpoczęły się masowe prześladowania Żydów. Wielu pobożnych nauczycieli Zakonu musiało uciekać do Babilonii.

W latach 354-430 żył i działał Augustyn, katolicki biskup z Hipo. W "Traktacie przeciwko Żydom" pisał on, że wolno im żyć tylko po to, by w swoim upokorzeniu byli "świadkami swojej niesprawiedliwości, a naszej prawdy". Nie należy ich zabijać, bo noszą znamię Kaina: "Niech żyją pośród nas, ale niech cierpią i będą stale poniżani".

W 357 r. cesarz Konstancjusz wydał prawo karzące konfiskatą całego majątku chrześcijanina, który przyłączył się do "bluźnierczej" społeczności żydowskiej.

Patriarcha Hillel został zmuszony przez biskupów chrześcijańskich do utrzymywania w tajemnicy daty żydowskiego święta Pesach. W owym czasie trwały spory pomiędzy chrześcijanami na temat daty obchodzenia Wielkanocy.
    Aby położyć kres rozterkom w gminach żydowskich w diasporze, patriarcha Hillel w 360 r. ustalił stały kalendarz księżycowy. Hillel wzorował się na kalendarzy księżycowym opracowanym w V wieku p.n.e. przez greckiego poganina Metona. Nowy kalendarz zawierał ogólne prawa i reguły, według których Sanhedryn obliczał terminy świąt żydowskich. Od tej pory wszystkie gminy w diasporze mogły samodzielnie obliczać daty świąt. Hillel własnoręcznie zerwał ostatnią nić wiążącą diasporę z patriarchatem. Zabezpieczenie egzystencji judaizmowi leżało mu bardziej na sercu, niż godność jego własnego domu.

W latach 361-363 w Cesarstwie Rzymskim panował cesarz Flawiusz Klaudiusz Julian Apostata. Postanowił on bronić od prześladowań wszystkich uciemiężonych, bez względu na narodowość i wyznanie. Podjął on próbę wskrzeszenia starego pogaństwa, jednakże po usunięciu wszystkich śmiesznych jaskrawości. Jego zamiarem było cofnięcie chrześcijaństwa do właściwych granic.
    Cesarz Julian okazał dużą życzliwość Żydom. Nauka judaizmu o Bogu przejmowała cesarza czcią. Podziwiał on dobroczynność Żydów i ich troskliwość o biednych.

Cesarz Julian nazwał patriarchę Hillela "czcigodnym przyjacielem" i otworzył dla Żydów bramy Jerozolimy.
    W 362 r. cesarz postanowił odbudować Świątynię Jerozolimską. Miejscowi Żydzi natychmiast przystąpili do prac porządkowych na Wzgórzu Świątynnym, a wszystkie gminy z diaspory przysyłały fundusze na odbudowę.

Ze śmiercią cesarza Juliana wybiła ostatnia godzina pogańskiego Rzymu i ostatecznie utrwaliło się państwo chrześcijańskie. Kłócący się pomiędzy sobą biskupi opanowali dwory cesarskie w Konstantynopolu i Mediolanie, oraz Rzym. Pogaństwo musiało szykować się na śmierć, a wraz z pogaństwem został wyklęty judaizm.
    W latach 363-364 w Cesarstwie Rzymskim panował cesarz Jowianus. Pozwolił on każdemu w Cesarstwie wyznawać swoją własną religię, bez obawy poniesienia jakiegokolwiek uszczerbku z tej przyczyny. Utrzymał w mocy prawnej wszystkie przywileje dla Żydów.

Ciężar ucisku ze strony nieprzyjaznego chrześcijaństwa stłumił wszelkie studia Zakonu w Palestynie. Uczelnie w większości zostały zamknięte, a urząd patriarchy był szczątkiem minionej chwały. Uprawnienia patriarchy zostały ograniczone wyłącznie do prawa wykluczania ze społeczności żydowskiej odstępców, którzy przeszli na wiarę chrześcijańską. Ale i tutaj, biskupi popierani przez władze świeckie zmuszali przełożonych gmin żydowskich do zachowania wykluczonym wszystkich przynależnych im praw.
    Pomimo straszliwego położenia i zubożenia żydowskiej ludności, w Palestynie nadal działały uczelnie w Tyberiadzie i Judei. Jednak duch zapału uczonych nieodwołalnie gasł.
    Ojciec kościoła łacińskiego, Hieronim (331-420), założył klasztor w Betlejem. Hieronim pobierał nauki u tamtejszych uczonych żydowskich. Uczył się języka hebrajskiego i wykładni Pisma Świętego. Znajomość hebrajskiego pozwoliła Hieronimowi dokonać przekładu Pisma na język łaciński (Wulgata).

W owym czasie Hieronim i Augustyn (ojcowie kościoła chrześcijańskiego) pisali pisma atakujące i szkalujące Żydów. Uzbroiły one w późniejszych czasach królów, pospólstwo, mężów stanu, mnichów, krzyżowców i pasterzy w argumenty antyżydowskie.

Stosunki chrześcijańsko-żydowskie na przestrzeni III-VI wieku (Copyright: Gedeon)

Im bardziej upadało żydostwo w Palestynie, tym bardziej ogniskiem judaizmu stawała się Babilonia. W owym czasie w uczelni w Surze działał Aszi (352-427), który swoimi wykładami potrafił wzniecić zapał w słuchaczach. Uczynił on z akademii w Surze centrum życia żydowskiego w całej Babilonii. Nawet najstarsi Amoraici ulegli dobrowolnie autorytetowi Aszi i pomagali mu w utwierdzaniu jedności lokalnych gmin żydowskich.
    To właśnie rabbi Aszi przeprowadził wielkie dzieło zebrania i uporządkowania Miszny oraz Gemary, tworząc podstawy Talmudu. Uporządkowany w ten sposób materiał miał wielkie rozmiary, jednakże ówczesne przekonania nie pozwoliły na spisanie tej całej wiedzy. Utrwalanie na piśmie ustnej tradycji uchodził jeszcze za grzech. W owym czasie chrześcijanie posiadali już tekst Pisma Świętego, lecz Miszna oraz ustny wykład Zakonu pozostawał pilnie chronioną tajemnicą judaizmu.

W 364 r. Shapur II (309-379) sprowadził do Persji ponad 7 tys. Żydów.

Od 364 r. w Cesarstwie Rzymskim panowało dwóch braci cesarzy - jeden na Wschodzie, drugi na Zachodzie.
    W latach 364-378 na Wschodzie Cesarstwa Rzymskiego panował cesarz Flawiusz Walens. Jego stolicą był Konstantynopol. Walens był Arianinem i musiał przez cały czas toczyć walkę z rosnącą w siłę partią katolicką. Był tolerancyjny i bronił Żydów w swoim państwie przed napaściami.
    W latach 364-375 na Zachodzie Cesarstwa Rzymskiego panował cesarz Flawiusz Walentyn I. Jego stolicą był Mediolan. Wybrał on drogę tolerancji w walce pomiędzy Arianami a partią katolicką.
    W 371 r. cesarz Walentyn wydał edykt tolerancji, pozwalający każdemu wyznawać swoją religię. Dodatkowo, synagogi zostały zwolnione od uciążliwego kwaterunku wojska.

W latach 375-383 na Zachodzie Cesarstwa Rzymskiego panował cesarz Flawiusz Gracjan.
    W 378 r. Wizygoci, po nawróceniu ich na arianizm, uciekając na zachód przed Hunami, pobili legiony rzymskie w bitwie pod Adrianopolem. Cesarz Wschodu Walens zginął w bitwie. Wizygoci za pozwoleniem cesarskim osiedlili się na Bałkanach, w Tracji. Od tej pory kolejne plemiona germańskie zaczęły wlewać się w granice imperium. Rzymski cesarz Gracjan obronił przed Alamanami granicy na Renie.
    W latach 379-395 na Wschodzie Cesarstwa Rzymskiego panował cesarz Flawiusz Teodozjusz I Wielkiego. W 394 r. cesarz Teodozjusz jako ostatni skupił w swoim ręku władzę nad całym imperium rzymskim (wschodnim i zachodnim). Za jego panowania wzrosło znaczenie kościoła katolickiego, który stał się potężną organizacją. Cesarz Teodozjusz był początkowo zwolennikiem tolerancji i bronił Żydów w swoim państwie przed napaściami. Ogłosił nawet edykt potwierdzający patriarchom prawo wyłączania swych żydowskich współwyznawców i zakazujący władzom świeckim oraz klerowi wtrącania się do spraw wewnętrznych społeczności żydowskiej.
    Cesarz Teodozjusz bardzo często musiał hamować fanatyczną gorliwość chrześcijan, którzy napadali na Żydów, zakłócali nabożeństwa, plądrowali, palili i przejmowali synagogi. W owym czasie największymi wrogami żydostwa byli Jan Chryzostom z Antiochii i Ambroży z Mediolanu. Jan Chryzostom między innymi obelgami, synagogi nazwał "teatrami i jaskiniami łotrów".

W 382 r. cesarz Zachodu Teodozjusz pozyskał wielu Gotów, werbując wielu z nich do swojej armii i awansując ich wodzów. Osiedlili się oni na południowym brzegu Dunaju jako sprzymierzeńcy Rzymu.

W 387 r. Jan Chryzostom (345-407), patriarcha Konstantynopola, glosił z namaszczeniem, że "odkąd zapadła decyzja, że Żydzi zostali wydani w ręce demonów... Oni nadają się tylko do tego, by ich zarżnąć... ich zachowanie w ordynarnej lubieżności nie jest lepsze niż świni i wołu... Synagoga jest domem publicznym, jaskinią zbójców, norą dzikich zwierząt". Twierdził rownież, że kiedy chrześcijanie biją i mordują Żydów, winni są sami Żydzi, nie chrześcijanie, gdyż ci wypełniają jedynie "wolę Bożą".

W 388 r. Ambroży, biskup Mediolanu, nakazał spalenie synagogi, "aby nie było miejsca gdzie Chrystus jest odrzucany". W jego oczach synagoga "została zniszczona jako wyraz sądu Bożego". Po raz pierwszy awanturujący się mnisi na polecenie biskupa ograbili i spalili żydowską synagogę. W ten sposób antyjudaizm kleru zamienił się w czyn.

W 393 r. cesarz Teodozjusz, widząc napaści na Żydów, wydał edykt chroniący ich od prześladowań ze strony chrześcijan. Namiestnicy mieli obowiązek karać chrześcijan winnych napaści na Żydów, zakłócania nabożeństw i znieważania synagog. Jednak edykty i rozkazy cesarskie nie były w stanie powstrzymać ludzkiej nienawiści podsycanej przez fanatycznych nauczycieli religijnych.

W 395 r. cesarz Teodozjusz umierając podzielił podzielił imperium rzymskie na Cesarstwo Zachodniorzymskie i Cesarstwo Wschodniorzymskie (czyli Bizancjum).

W 395 r. skończył się okres władzy Rzymian nad Palestyną, która przeszła w sferę wpływów Bizantyńczyków.

źródło: internet